Bit Oh Bit : Di mana kau Menghilang?

Bit adalah nombor perduaan atau nombor asas dua yang mempunyai satu nilai sama ada satu (1) atau sifar (0). Nombor perduaaan ini menjadi satu unit asas pengukuran bagi bidang komunikasi dan penyimpanan maklumat terutama dalam dunia pengkomputeran digital dan teori maklumat digital. Bit juga menjadi satu unit pengukuran bagi satu kapasiti maklumat yang juga dikenali sebagai bit dengan simbolnya, b atau dikenali sebagai Shannon dengan symbol Sh. Sebagai contoh, 10110111 adalah satu nombor asas dua yang mempunyai saiz sebanyak 8 bit atau 8 b dan dikenali sebagai satu bait dalam dunia pengkomputeran digital.


Perkataan bit telah digunakan buat pertama kali oleh Claude E. Shannon pada tahun 1948 untuk memudahkan perkataan binary digit atau digit binari kepada bit. Pada masa tersebut, bit-bit maklumat boleh disimpan di dalam kad tebuk yang digunakan oleh komputer mekanikal. Satu bit simpanan mempunyai nilai satu (1) atau sifar (0) yang mana ia seperti keadaan suis lampu iaitu sama ada suis tersebut dibuka atau ditutup. Jadi, keadaan nilai bagi satu bit adalah sama ada ia bernilai satu (1) atau sifar (0), bernilai benar atau salah atau suisnya dibuka atau ditutup.
Bit boleh dilihat atau digunakan dalam banyak bentuk kewujudannya. Sebagai contoh dalam litar digital bagi kebanyakkan peralatan komputer, bit-bit diperlihatkan mengikut sesuatu paras nilai elektrikal seperti nilai satu (1) bagi bit yang mewakili satu nilai Voltage yang lebih daripada sifar dan nilai sifar (0) bagi bit yang mewakili nilai Voltage yang bernilai sifar atau tiada Voltage. Sebagai contoh, nilai sifar (0) untuk 0 Volt dan 5 Volts pula untuk nilai satu (1). Kadang kala, nilai satu (1) dan sifar (0) bagi bit-bit tersebut boleh diwakili dengan satu nilai Voltage seperti yang tinggi nilainya bersamaan dengan nilai satu (1) atau yang rendah nilainya bersamaan dengan nilai sifar (0).


Dalam cakera optik atau CD-ROM, bit-bit dikenali atau dibaca oleh pancaran laser sebagai satu keadaan di mana terdapat lubang atau tidak pada permukaan cakera tersebut. Sekiranya terdapat perubahan daripada keadaan yang terdapat lubang kepada keadaan permukaan yang rata pada cakera tersebut atau sebaliknya, bit akan bernilai satu (1) dan bit akan bernilai sifar (0) sekiranya tiada apa-apa perubahan pada keadaan permukaan cakera tersebut. Biasanya ia tidak boleh mempunyai nilai lebih daripada 11 kali sifar (0) berturut-turut kerana bacaan oleh laser terhad pada masa tertentu untuk mengenalpasti nilai sifar (0) tersebut. Ini disebabkan oleh ketiadaan berlakunya perubahan keadaan pada permukaan cakera itu.

Konsep yang sama diguna pakai oleh cakera optik yang boleh baca dan tulis untuk mengenalpasti nilai-nilai bit tersebut tetapi ia menggunakan kaedah pencelupan bagi menggantikan keadaan yang berlubang atau tidak. Bit-bit juga boleh mewakili bintik-bintik hitam yang bermagnetik yang diguna pakai pada kaset, cakera liut, cakera keras dan pita bermagnetik atau tiada bintik-bintik hitam bermagnetik tersebut.

Bit-bit yang digunakan dalam komputer boleh bernilai satu (1) atau sifar (0) tetapi bit dalam teori statistik adalah berkenaan dengan jumlah maklumat yang boleh disimpan dalam bit diskrit. Satu bit akan bersamaan dengan lebih kurang 0.693 nats (ln(2)) atau 0.301 hartleys (log10(2)). Keadaan ini boleh dijelaskan dengan situasi bagi sebuah fail komputer yang bersaiz 500 nilai sifar (0) atau satu (1) dan ia boleh dimampatkan kepada saiz fail yang mempunyai 250 nilai sifar (0) atau satu (1). Jadi, fail tersebut mempunyai 500 bit-bit untuk simpanan dan 250 bit-bit untuk maklumat yang dikandungi. Ia tidak boleh mengandungi jumlah bit bagi teori maklumat lebih daripada jumlah bit bagi bit simpanan tersebut. Sebab itu kadang kala bit bagi teori maklumat lebih dikenali sebagai shannon untuk membezakannya daripada bit untuk simpanan.

Satu koleksi bit yang mempunyai saiz sepanjang lapan bit dikenali sebagai bait dan ia juga dikenali sebagi oktet yang mewakili sehingga sebanyak 256 nombor dalam bentuk nombor persepuluh iaitu nilai bagi 28 yang bersamaan dengan nilai persepuluh daripada 0 sehingga 255. Begitulah sebaliknya bagi bit yang bersaiz empat bit dan dua bit. Bagi bit yang bersaiz empat bit dikenali sebagai nybble dan bit yang bersaiz dua bit dikenali sebagai crumb.


Bagi Kata atau word pula adalah sebahagian daripada kumpulan-kumpulan bit yang besar yang mana ia tidak mempunyai saiz bit yang tertentu. Kata mewakili saiz bit-bit yang digunakan dalam pendaftar yang terdapat dalam pemproses komputer atau CPU. Ia bergantung kepada seni bina komputer tersebut seperti yang terdapat dalam senibina komputer x86-32, ia mempunyai saiz 16 bit panjang bagi satu Kata. Saiz bagi satu Kata ini boleh mempunyai 8, 32, 64, 80 atau lebih lagi bilangan bitnya.


Pengukuran kuantitatif bagi jumlah bit-bit yang besar boleh menggunakan piawaian prefik SI seperti kilobit (kbit), megabit (Mbit) dan gigabit (Gbit) atau piawaian prefik IEC seperti kibibit (Kibit), mebibit (Mibit) dan gibibit (Gibit) . Apabila bit berada dalam sekumpulan bit-bit ia akan merujuk kepada jenis-jenis Kata atau bait yang digunakan dengan melihat kedudukan nilai sifar (0) dalam sesuatu kumpulan bit. Nilai sifar (0) tersebut boleh dirujuk kedudukannya sama ada dalam bit yang paling bererti atau bit yang paling tidak bererti bergantung kepada penggunaannya dalam sesuatu jenis kumpulan bit atau kata.


Bagi operasi logik bit dalam arahan pemproses komputer, ia lebih menggunakan kedudukan-kedudukan nilai bit berbanding mencerap data yang dikandungi dalam bit-bit tersebut. Dalam bidang rangkaian komputer dan telekomunikasi, pengukuran bagi kadar pemindahan data pula menggunakan jumlah bilangan bit dalam satu saat dengan simbol bps. Berikut adalah dua jadual berkenaan dengan persamaan piawaian prefik SI dengan piawaian prefik IEC dan jadual pertukaran nilai-nilai bit kepada pengukuran piawaian prefik SI.


Pengukuran Bit bagi Piawaian Prefik SI (Simbol) Pengukuran Bit bagi Piawaian Prefik IEC (Simbol)

Bait (B) Bait (B)
Kilobait (kB) Kibibait (KiB)
Megabait (MB) Mebibait (MiB)
Gigabait (GB) Gibibait (GiB)
Terabait (TB) Tebibait (TiB)
Petabait (PB) Pebibait (PiB)
Exabait (EB) Exbibait (EiB)
Zettabait (ZB) Zebibait (ZiB)
Yottabait (YB) Yobibait (YiB)

Jadual Penukaran Piawaian Prefik SI dengan Piawaian Prefik IEC
Kadar Pengukuran Bit (Simbol Ukuran Prefik SI) Kuantiti Bit/ Bait

1 bait (B) 8 bit
1 kilobait (kB) 1024 bait (B)
1 megabait (MB) 1024 kilobait (kB)
1 gigabait (GB) 1024 megabait (MB)
1 terabait (TB) 1024 gigabait (GB)
1 petabait (PB) 1024 terabait (TB)
1 exabait (EB) 1024 petabait (PB)
1 zettabait (ZB) 1024 exabait (EB)
1 yottabait (YB) 1024 zettabait (ZB)

Jadual Penukaran KuantitiUkuran Prefik SI


Rujukan :
1. Azizi Ngah Tasir dan rakan-rakan (2000). Asas Pengkomputeran. McGraw-Hill.
2. R.D. Dowsing dan F.W.D. Woodhams; penterjemah Mohd Aizani Maarof, Hayati Hasan Hossein Arsham (2000). Komputer : dari logik ke seni bina. Universiti Teknologi Malaysia.
3. Carl Hamacher, Zvonko Vranesic dan Safwat Zaky (2002). Computer Organization. McGraw-Hill.